બ્રીફકેસથી શરૂ થઈ હતી સફર, હવે ટેબલેટ સાથે લાવ્યા ઘણા ફેરફારો, આ રીતે બદલાતું રહ્યું બજેટ

નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 1 ફેબ્રુઆરીએ નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માટે સામાન્ય બજેટ રજૂ કરશે. નિર્મલા સીતારમણે નાણામંત્રી બન્યા પછી એક બ્રીફકેસ સાથે પોતાની સફર શરૂ કરી હતી અને ટેબલેટ સાથે બજેટ રજુ કરવામાં ઘણા ફેરફાર કર્યા છે. બજેટને ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવી રહ્યું છે. છેલ્લા નવ વર્ષમાં મોદી સરકારે બજેટ સાથે જોડાયેલી ઘણી પરંપરાઓ બદલી છે. મોદી સરકારના કાર્યકાળ દરમિયાન બજેટ 23માં ઘણા ફેરફારો જોવા મળશે.

આઝાદીના 69 વર્ષ પછી સુધી, બજેટ ફેબ્રુઆરીની છેલ્લી તારીખે રજૂ કરવામાં આવતું હતું, પરંતુ મોદી સરકારે 2017માં આ પરંપરાને બદલી નાખી. તેને બદલીને 1 ફેબ્રુઆરી કરવામાં આવી હતી. તત્કાલિન નાણામંત્રી અરુણ જેટલીએ પહેલીવાર 1 ફેબ્રુઆરી 2017ના રોજ દેશનું સામાન્ય બજેટ રજૂ કર્યું હતું. દેશમાં નાણાકીય વર્ષ એપ્રિલથી શરૂ થાય છે અને માર્ચ સુધી ચાલે છે.

પહેલા એવુ હતું કે ફેબ્રુઆરીની છેલ્લી તારીખે બજેટ રજૂ થવાને કારણે નવા નાણાકીય વર્ષની શરૂઆત પહેલા બજેટ દરખાસ્તોના અમલીકરણને લગતી પ્રક્રિયાઓ પૂર્ણ થઈ શકતી ન  હતી. તેના કારણે નવા નાણાકીય વર્ષ માટે નીતિઓ બનાવવામાં અને બજેટ દરખાસ્તો લાગુ કરવામાં વિલંબ થયો હતો. પહેલી તારીખે રજુ કરવામાં આવતું બજેટ દરખાસ્તો સંબંધિત પ્રક્રિયાઓ નવા નાણાકીય વર્ષની શરૂઆત પહેલા સમયસર પૂર્ણ થઈ શકે, તેથી બજેટ રજૂ કરવાની તારીખ બદલવામાં આવી.

લાલ બ્રીફકેસની પરંપરા ઘણા વર્ષોથી ચાવી આવતી હતી

જણાવી દઈએ કે બ્રિટિશ કાળથી ચામડાની બ્રીફકેસમાં બજેટ લાવવામાં આવતું હતું આ વર્ષો જૂની પરંપરા હતી. આ પરંપરા 1947થી ચાલી રહી હતી, પરંતુ મોદી સરકારે વર્ષ 2019માં આ પરંપરાને બદલી નાખી. મોદી સરકારના બીજા કાર્યકાળમાં નિર્મલા સીતારમણને નાણામંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા. બજેટને ભારતીય સ્પર્શ આપવા માટે, લાલ બ્રીફકેસને બદલે, તેણીએ તેને લાલ કપડામાં લપેટી વહી ખાતાના રૂપમાં સંસદમાં લાવ્યો. ત્યારે તેમણે આ બદલાવ પર કહ્યું હતું કે દેશનું બજેટ વાસ્તવમાં દેશની ખાતાવહી છે, તેથી તેમણે બજેટનું સ્વરૂપ બદલ્યું છે.

પેપરલેસ બજેટ

2021માં પહેલીવાર સીતારમણે લોકસભામાં પરંપરાગત રીતને બદલે ટેબલેટ પર બજેટ વાંચ્યું. આ પહેલું બજેટ હતું, જે ડિજિટલ રીતે રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તે સંપૂર્ણ પેપરલેસ બજેટ હતું. તે વર્ષે બજેટ છપાયું ન હતું. બજેટની સોફ્ટ કોપી મોબાઈલ એપ દ્વારા તમામને ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવી હતી. આ વર્ચ્યુઅલ બજેટ લોકસભાની વેબસાઈટ પર પણ મૂકવામાં આવ્યું હતું. એટલું જ નહીં, આ બજેટ સાંસદો અને સામાન્ય જનતા માટે માત્ર ઓનલાઈન ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવ્યું હતું.

આર્થિક સર્વેની તારીખ પણ બદલાઈ

બજેટની રજૂઆતની તારીખમાં ફેરફારને કારણે આર્થિક સર્વેની રજૂઆતની તારીખ પણ બદલીને 31 જાન્યુઆરી કરવામાં આવી હતી. બજેટના એક દિવસ પહેલા આર્થિક સર્વે રજૂ કરવામાં આવે છે. ત્યારે અરુણ જેટલીએ કહ્યું હતું કે જો નાણાકીય વર્ષની શરૂઆત 1 એપ્રિલથી માનવામાં આવે છે તો તે પહેલા બજેટ શા માટે પાસ ન થવું જોઈએ. આનાથી ખેડૂતો અને વેપારીઓ તેમજ સામાન્ય જનતાને ફાયદો થશે અને સરકારને પણ સમયસર જનહિતની નીતિઓ ઘડવામાં મદદ મળશે.

રેલ બજેટનું સામાન્ય બજેટ સાથે મર્જર

આ સાથે મોદી સરકારે વર્ષ 2016માં 1924થી ચાલી આવતી રેલ બજેટની પરંપરાને પણ બદલી નાખી. વર્ષ 2016 પહેલા સામાન્ય બજેટના થોડા દિવસો પહેલા રેલ બજેટ અલગથી રજૂ કરવામાં આવતું હતું. પરંતુ 2016માં આ પરંપરાને બદલવામાં આવી હતી. ત્યારબાદ જેટલીએ સામાન્ય બજેટ સાથે રેલવે બજેટ રજૂ કર્યું. વર્ષ 1924માં દેશનું પ્રથમ રેલવે બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. દેશનું છેલ્લું રેલવે બજેટ 2015માં તત્કાલિન રેલવે મંત્રી સુરેશ પ્રભુએ રજૂ કર્યું હતું.